به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، نشست مدیران مجمع کتابخانه‌های تخصصی استان قم (مکتا) با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین استاد لک‌زایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ حجت‌الاسلام والمسلمین استاد الهی¬نژاد، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی؛ آزاده نظربلند، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ مسعود معینی پور، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس؛ سید رحمت الله فتاحی، استاد پیشکسوت دانشگاه فردوسی مشهد؛ محمد زره¬ساز، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع¬رسانی ایران؛ مهدی کلانترزاده، مدیرکل روابط عمومی و بین الملل شهرداری قم؛ محسن زین‌‍العابدینی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی (ره)؛ سید مهدی طاهری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)؛ ابوالفضل عرب زاده، پیشکسوت کتابداری؛ مجید غلامی جلیسه، فهرست¬نگار منابع کهن و کتابشناس؛ هادی ربانی، رئیس هیئت مدیره موسسه فرهنگی هنری بنیاد قم پژوهی و جمعی از مدیران کتابخانه‌های تخصصی استان قم در روز پنجشنبه ۹ اسفند ۱۴۰۳ در محل تالار امام حسین (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

لزوم حرکت کتابخانه های تخصصی به سمت هم افزایی در اشتراک منابع دیجیتالی و هوش مصنوعی

حجت‌الاسلام و المسلمین استاد لک‌زایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دراین مراسم گفت: ماه رمضان ماه قرآن است و خوشحالیم که ما مسلمانان یک ماه به نام این کتاب مقدس داریم؛ کتابی که هیچ تردیدی در آن نیست که راهنمای انسان¬هایی است که می¬خواهند آدم¬های خوبی باشند.

وی در ادامه پیشنهاد کرد: معتقدم که قم به یک کتابخانه شبانه روزی نیاز دارد که پژوهشگرانی که در مورد اسلام پژوهش می کنند و از سراسر جهان به قم می آیند، بتوانند در آن مستقر شوند و پروژه های پژوهشی خود را پیگیری کنند.

لک‌زایی همچنین تاکید کرد: نکته مهم دیگر، رفتن به سمت کتابخانه¬های دیجیتال و هم‌افزایی در اشتراک منابع دیجیتال کتابخانه¬ای و بهره¬گیری از هوش مصنوعی است که حتما باید کتابداران به هوش مصنوعی مجهز شوند.

وی در پایان با اشاره به اهمیت شکل¬گیری مکتا خاطرنشان کرد: امروزه در مباحث حکمرانی، مهم ترین نکته، جمع شدن کنشگران عرصه های دولتی و غیردولتی برای حل مسائل یک حوزه است و ایجاد مکتا قدمی در همین مسیر است.

لزوم پیاده سازی مدیریت دانش در کتابخانه های تخصصی

مهری پریرخ، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز که به صورت مجازی به سخنرانی پرداخت با اشاره به اهمیت مدیریت تغییر در کتابخانه¬ها گفت: تکنولوژی، تاثیر زیادی در سال¬های گذشته در کتابخانه¬ها داشته است و امروز نیز هوش مصنوعی روند این تحولات را افزایش داده است و در صورت ایستایی کتابخانه¬ها و تاکید بر روندهای گذشته، ممکن است کتابخانه¬ها را رو به نابودی ببرد.

وی افزود: مدیریت کتابخانه¬ها در عصر حاضر باید انسان گرایانه و مبتنی بر خلاقیت باشد؛ مدیر باید نسبت به نظریه¬ها و تحولات آگاه باشد و شناخت خوبی نسبت به کارکنان برای تغییر داشته باشد، چرا که یکی از موانع بزرگ، مقاومت کارکنان در برابر تغییر است.

پریرخ همچنین ابراز داشت: دانشی که در کتابخانه تولید می شود (مدیریت دانش)، باید حفظ شده و پیاده شود؛ با پیاده سازی مدیریت دانش، به مدیر و کارکنان کمک می شود که با تغییر افراد، دانشی که در طول زمان توسط مراجعه¬کنندگان و کارکنان تولید شده، حفظ و استفاده شود.

اهمیت رویکرد خلق ارزش در خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌ها

سید رحمت الله فتاحی، استاد بازنشسته گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این مراسم گفت: کتابخانه یک نهاد ارزش آفرین است، خودش ارزش دارد و فرآیندهایی که در آن اتفاق می¬افتد نیز ارزشمند است و به همین جهت، جامعه نیز نگاه مثبتی به کتابخانه¬ها دارد.

وی افزود: ارزش، زمانی به وجود می¬آید که کیفیت داشته باشد، رضایت آفرین و تاثیرگذار باشد و شکل مطلوب ارزش نیز، ارزش افزوده است که شکلی از ارزش فراتر از انتظار اولیه است.

پیشکسوت کتابداری ابزار داشت: ارزش¬های مشترک، میان کتابداران، کتابداران و اعضا، کتابخانه¬ها با نهادهای مادر خلق می-شود و هر کدام از این ارکان، می تواند نقش¬آفرینی کنند در ارزش¬آفرینی کتابخانه¬ها.

وی تصریح کرد: ارزش¬های موجود در کتابخانه، به دو دسته محسوس و نامحسوس تقسیم می¬شوند که ارزش¬های محسوس شامل کارکنان، منابع، فضا و تجهیزات، فناوری¬های اطلاعاتی، پایگاه¬ها و خدمات قابل اندازه¬گیری می¬شود و ارزش¬های نامحسوس نیز کاربران، برنامه¬ها، فرآیندها، تجربه¬ها و دانش¬ها هستند.

فتاحی تاکید کرد: همه فعالیت¬ها و فرآیندهای کتابخانه باید با رویکرد خلق ارزش انجام شود و حتی وقتی عملکردمان را ارزیابی می¬کنیم، باید خلق ارزش را در آن ببینیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین دارایی¬های ما که بسیاری از کتابخانه¬ها آن را نادیده گرفتند، دانش کاربران است از جمله نیازهای اطلاعاتی کاربران، دانش کاربران، دانش برای کاربران، دانش درباره کاربران و دانش بین دو کاربر و تجربه استفاده کاربران از خدمات کتابخانه که تحت عنوان تجربه کاربری، امروزه در اختیار ماست و می¬توانیم آن را تحلیل کنیم.

اهمیت مکتا در هدایت کتابخانه به سوی مدیریت دانش و مدیریت هویتی آینده

مسعود معینی پور، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس در این مراسم گفت: اگر در روند فعالیت¬های کتابداری و وظایف کتابخانه¬ها، بتوانیم به دایره مدیریت دانش وارد شویم، می توانیم به بسیاری از دغدغه¬های کاربران پاسخ دهیم. 

وی با اشاره به مبحث مهم خلق ارزش در کتابخانه‌ها افزود: خلق ارزش مشترک، یک روایت مشترک درست می¬کند و یک کنش جمعی مشترک در نهایت شکل می¬گیرد و ما می¬توانیم از ظرفیت مکتا در راستای ورود کتابخانه¬ها به فرآیند مدیریت دانش استفاده کنیم.

معینی¬پور تصریح کرد: اگر کتابخانه‌ها را از محیط دانش دور کنیم و صرفا به حفظ و توسعه زیرساخت¬ها درگیر شویم، عرصه کتابداری با مشکل مواجه می¬شود.

وی اضافه کرد: کتابخانه¬ها، کمتر به لایه نفی گسست هویتی و تاریخی وارد شده‌اند و کاری که مکتا انجام می¬دهد، می¬تواند بخشی از این خلا را پر کند.

رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس در پایان خاطرنشان کرد: فکر می‌کنم اتحادیه‌ای مثل مکتا در توسعه مرزهای کنشگری در سیاست¬گذاری حاکمیتی مشارکت داشته باشد که این موضوع می¬تواند با دو رویکرد استفاده تاریخی و هویتی و مدیریت دانش در روند مدیریت هویتی آینده قرار گیرد.

اهمیت مکتا در شکل گیری نقش جدید کتابخانه‌ها

غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز در این مراسم گفت: در آینده¬ای نه چندان دور همه منابع کتابخانه¬ها دیجیتال خواهند شد و باید بیاندیشیم که نقش کتابخانه¬ها و کتابداران در آینده چگونه خواهد بود؟ از این رو باید به فکر راهکارها و شرایط جدید بود.

وی ادامه داد: در طول تاریخ کتابخانه¬ها جایگاه خودشان را حفظ کرده¬اند و امروز نیز نیازمند خلاقیت کتابداران در ترسیم فضاهای جدید هستیم و همین فعالیت¬های مکتا می¬تواند نمودی از نقش جدید کتابخانه¬ها در گردهمایی اهل علم و نخبگان، اشتراک گذاری فرهنگی و حتی گفتگوی ملی و بین المللی در حوزه دیپلماسی فرهنگی باشد.

راز ماندگاری کتابخانه‎ها، استقبال و تعامل با عوامل تهدیدکننده است

محمد زره ساز، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع¬رسانی ایران در این مراسم گفت: در میان برخی از متخصصان و حتی برخی از مدیران مطرح می‌شود که با وجود توسعه فن‌آوری‌ها و ظهور نمادهای هوش مصنوعی دیگر چه احتیاجی به کتابخانه‌ها است و به نظر نمی‌رسد که آینده‌ای بتوان برای کتابخانه‌ها متصور بود. این ادعا در گذشته نیز بارها مطرح شده و با این حال، کتابخانه‌ها توانسته‌اند با وجود همه تهدیدات و رقبای قدری که برای آنها وجود داشته، به حیات خود ادامه دهند.

وی افزود: یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث شده که کتابخانه‌ها در گذر از پرتگاه‌های تاریخی جان سالم بدر ببرند، همین استقبال و تعامل با عوامل تهدیدکننده و به¬کارگیری آنها برای ارائه خدمت به مردم بوده است. 

عضو گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه خوارزمی همچنین تاکید کرد: امروزه ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه به خاصیت دژنبشتی کتابخانه‌ها هستیم. دژنبشت نام تاریخی کتابخانه در ایران باستان بوده و در آن دوره‌ها تلاش بشر بر این بوده تا مجموعه نبشته‌ها و دانش مضبوط بشری را برای استفاده نسل‌های بعدی از شر عوامل تهدیدکننده محفوظ نگه دارد. امروزه هم با وجود توسعه فن‌آوری‌های مختلف، با این حال نیازمند ذخیره‌سازی، حفاظت و سازماندهی درست مجموعه دانش‌های بشری برای نسل‌های آتی هستیم.

وی در پایان با اشاره به نقش انجمن کتابداری در کمک به کتابخانه¬های تخصصی گفت: انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (با دارا بودن کمیته مستقل کتابخانه‌های تخصصی و همچنین شاخه‌ با سابقه قم) آمادگی خود را برای همکاری بیشتر با مکتا در زمینه ایجاد تحولات مثبت و روبه¬جلو در کتابخانه‌های تخصصی و خدمات آنها اعلام می¬کند و امیدواریم این همکاری‌ها توسعه یابد.

گفتنی است که در پایان این مراسم، از رحمت الله فتاحی، استاد پیشکسوت کتابداری و دکتر نجف لک‌زایی از سوی مجمع کتابخانه های تخصصی استان قم تقدیر شد.